استاد نوگرایی در ساز تنبک

به گزارش سایت طلا گلدنیوز؛ در ابتدای این نشست عطا نویدی روزنامه نگار و پژوهشگر موسیقی ایران توضیح داد: ناصر فرهنگ‌فر پدیده‌ای در موسیقی ایرانی بود که بسیار زود از میان ما رفت. او یک ادیب، نوازنده تمبک، مدرس، خوشنویس و شاعر توانا بود و نقش‌اش در موسیقی تا اندازه‌ای بود که ما ۲۷ سال پس از مرگ ظاهری‌اش امروز اینجا آمدیم تا هفتاد و هفتمین سالروز تولدش را جشن بگیریم و از او بگوییم.

مرتضی اعیان هنرمند پیشکسوت عرصه تمبک نوازی نیز درباره ویژگی های اخلاقی و هنری زنده یاد ناصر فرهنگفر ضمن بیان خاطره ای از وی در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی گفت: یک روز شنیدم ناصر در اتاقی ریتم پلنگ ساده را تمرین می کند. نزد او رفتم و پرسیدم چرا این ها را تمرین می‌کنی. گفت می‌خواهم ببینم نتیجه اش چه می شود. او هیچ ترسی نداشت از اینکه بگوید کاری که انجام می دهد، قرار است چه نتیجه ای بدهد. فرهنگ‌فر کارش را جدی پیگیری می کرد و پشتکارش حرفی برای گفتن داشت. وی افزود:

فرهنگ‌فر می گفت از این شلوغ کاری ها در تمبک بدم می آید، کسی که می‌خواهد تمبک بزند باید حس ملودی اش قوی باشد. باید بداند با ملودی چطور همراه باشد و ریتم شلوغ و بی معنی نزند و ملودی را حس کند. من از این سخنان ناصر بسیار آموختم و همیشه سعی کردم در هم نوازی‌هایم این نکات را رعایت کنم.

مکتب ضرب حسین تهرانی

میرعلیرضا میرعلینقی پژوهشگر پیشکسوت موسیقی ایرانی هم در این نشست گفت: سی و هشت سال پیش برای نخستین بار ناصر فرهنگ‌فر را در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایرانی دیدم و هنوز بعد از گذشت این سالها تحت تاثیر آن دیدار هستم. او پیش از آنکه دست به تمبک ببرد یا آوازی را بخواند، تاثیر و انرژی وجودش را در مخاطب می گذاشت. او بسیار فروتن و بی ادعا بود و کمتر کسی را سراغ داریم با وجود کارهای برجسته‌ای که در موسیقی انجام داده اند چنین فروتنی را در کار خودشان داشته باشند.

وی افزود: عمر هنری و جسمانی زنده یاد فرهنگفر بسیار کوتاه بود. ۴۹ سال برای یک فرد با این حد استعداد، اندوخته ها و این حد از خلاقیت بسیار کوتاه بود. ولی فکر می‌کنم درون ایشان متعلق به یک دوران دیگر بود. او خود را در این دوران غریب و تنها می‌دید و این در اشعارشان هم به‌وضوح دیده می شود. کما اینکه برخی مانند تک بیت «به سر دروازه هستی نوشتیم/ غم بی همزبانی کُشت ما را» دارد به ضرب المثل تبدیل می‌شود. در واقع ناصر فرهنگفر مسافری در غربت محض بود.

این پژوهشگر موسیقی ایرانی در ادامه گفت: در سال‌های بارآوری این هنرمند در اوایل دهه‌ پنجاه با تسلطی که مکتب ضرب حسین تهرانی و شاگردان او داشت، کسی فکر نمی‌کرد کسی پیدا شود که با سن کم، خوانش تازه‌ای از این ساز به ظاهر ساده و به باطن مشکل را به جامعه بدهد، اما ناصر فرهنگفر این کار را کرد.

محمود فرهمند هنرمند پیشکسوت و استادسازسازی نیز در جایگاه سخنرانی قرار گرفت و دقایقی درباره ویژگی های ناصر فرهنگفر سخن گفت و به بیان خاطرات از سال‌ها دوستی با این هنرمند پرداخت.

پدرام خاورزمینی نوازنده تمبک سخنران دیگر این برنامه بود که ضمن بر شمردن ویژگی های نوازندگی ناصر فرهنگفر گفت: تمبکی که امروز ما در فضای مجازی می‌شنویم، تمبک نیست. خط و راه استادانی که ما داشتیم و در این موسیقی حضور داشتند نباید از بین برود و امیدوارم بزرگانی مانند استاد مرتضی اعیان بالای سر این هنر باشند تا بیش از این از مسیرش منحرف نشود.

اشعار استاد

در ادامه برنامه بهمن بنی هاشمی (استاد ادبیات) دربار ویژگی‌های اشعار ناصر فرهنگفر، تسط او به وزن‌های شعری، ویژگی‌های ضربی خوانی‌های این هنرمند و همچنین طنز در شعرهای ناصر فرهنگفر سخن گفت و نمونه‌هایی از اشعار این هنرمند را قرائت کرد.

آرش فرهنگفر نوازنده و فرزند مرحوم ناصر فرهنگفر نیز در بخش دیگری از این مراسم ، درباره کتاب هایی که در سال‌های اخیر از مکتب تمبک‌نوازی ناصر فرهنگفر منتشر کرده، توضیحاتی ارائه و همچنین درباره ویژگی‌های کتاب تازه منتشر شده از وی با عنوان «سیاه مشق یک» صحبت کرد.

چه نواخته شد؟

در ابتدای این برنامه کلیپی پخش شد که در آن جمعی از هنرمندان پیشکسوت از جمله حسین علیزاده، داود گنجه ای، محمدعلی کیانی نژاد، علی اکبر شکارچی، رضا شفیعیان و بیژن کامکار درباره زنده یاد ناصر فرهنگفر و ویژگی های شخصیتی و هنری او صحبت کردند.

اجرای موسیقی توسط زمان خیری نوازنده نی، به همراه آرش فرهنگفر نوازنده تمبک، امیر خانبلوکی نوازنده تار و مسعود آرامش نوازنده سنتور از دیگر بخش های این برنامه بود.

در این برنامه جمعی از هنرمندان از جمله پشنگ کامکار، کامبیز گنجه‌ای، بهنام وادانی، فریدون احتشامی، رضا مهدوی، علی تحریری، جلال‌الدین سروش، فاضل جمشیدی، رضا طیبی، سبحان مهدی‌پور حضور داشتند.

جایگاه شاخص ناصر فرهنگ فر

ناصر فرهنگ‌فر در چهارم آبان ماه ۱۳۲۶ هجری شمسی در شهرری متولد شد. پدرش که کارمند شهربانی بود تار می‌نواخت و عمویش تمبک. با این وجود پدر مخالف ساززدن ناصر بود. جد مادریش میرزا مهدی از خوشنویسان دوره قاجار بود. استعداد این هنرمند در ۷ سالگی نمایان شد: بر کوزه‌های گلی ضرب می گرفت و بعدها با تنبک عمویش شروع به فراگیری این ساز کرد. در همین دوران ممارست در فراگیری تنبک پیشرفت چشمگیری را برای وی به همراه داشت. فرهنگ‌فر داشته‌های مقدماتی تنبک را نزد یکی از اقوام خود محمد ترکمان که شاگرد امیرناصر افتتاح تنبک‌نواز سرشناس دوران به‌شمار می‌رفت، فراگرفت. همین امر مقدمات دیدار وی با حسین تهرانی را فراهم کرد. استعداد چشمگیر فرهنگ فر، استاد حسین تهرانی را مجاب می‌کند تا وی را به شاگردی بپذیرد. مدت کوتاهی در نزد این استاد شاگردی کرد و با راهنمایی او برای فراگیری نت مدت یک سال نزد محمد اسماعیلی کتاب تمبک استاد تهرانی را آموخت. در این دوره ناصر فرهنگ‌فر از داشته‌های اساتید به‌نامی همچون عبدالله دوامی، سیدحسن میرخانی، سید حسین میرخانی و علی اکبر کاوه بهره جست. علاقهٔ فرهنگ‌فر به شعر، ادبیات و خوشنویسی وی را به عنوان موسیقیدان آگاه به دیگر اقسام هنر مطرح کرد. وی در سرودن شعر و کار با قلم خطاطی نیز همچون نوازندگی تبحر داشت که همین امر سبب شد نوازندگی تحت تاثیر این هنرها قرار گیرد. در همان سال‌ها به اتفاق داوود گنجه‌ای به دانشکده هنرهای زیبا رفت و با استاد نور علی برومند و داریوش صفوت آشنا شد.

در سال ۱۳۴۲ با آغاز کار مرکز حفظ و اشاعه موسیقی به عنوان مدرس ساز تنبک به فعالیت پرداخت. در این مدت تاثیرات قابل توجهی در شیوه نوازندگی ساز تنبک برجای گذاشت. پس از حدود یک دهه فعالیت در این مرکز در سال ۱۳۵۰ وارد رادیو و تلویزیون شد و به پیشنهاد دوستش بهمن رجبی در برنامه‌های معروفی به نام هفت شهر عشق، گل‌های تازه و گلچین هفته با استاد بهاری و لطف‌الله مجد و … اجرای برنامه کرد.

فرهنگ‌فر نقش به‌سزایی در شکوفایی جریان موسیقایی گروه شیدا و عارف ایفا کرد، چراکه فعالان عرصه موسیقی، به تمبک تنها به‌عنوان سازی همراهی‌کننده در ارکستر نگاه می‌کردند که نوازندگی فرهنگ‌فر در این گروه‌ها این ذهنیت را تا حدود بسیاری درمیان اهالی موسیقی دگرگون کرد.

از اجرای ادوار ریتمیک با تکنیک‌های غیرمرسوم می‌توان به عنوان برجسته‌ترین خاصیت نوازندگی این استاد به‌نام یاد کرد. شناخت وی از اوزان اشعار، خلاقیتش را در اجرای ادوار ریتمیک به‌همراه داشت، چراکه این دورهای ریتمیک وابستگی بسیاری به اشعار کلاسیک دارند. فرهنگ‌فر در عین حال که در تکنوازی ساز تنبک چیره‌دست بود، ساده‌نواز بسیار عالی نیز بود. از سال ۵۱ با محمد رضا شجریان، محمد رضا لطفی، حسین علیزاده، داریوش طلایی، داوود گنجه‌ای، پرویز مشکاتیان و …

فرهنگفر در جشن هنر شیراز برنامه‌های متعددی را اجرا کرد. در سال ۵۲ به همراه گروه مرکز حفظ و اشاعه موسیقی به بلژیک رفت و با گروه باله موریس بژار همکاری نمود و در همان سال همان برنامه را نیز در تخت جمشید اجرا نمود. در سال ۵۴ به دعوت رابرت ویلسون به نیویورک رفت و با گروه تئاتر وی همکاری کرد.

عضویت وی در گروه شیدا و اجراهای زیبایش با محمدرضا لطفی در همین سال و در گروه عارف به همراه پرویز مشکاتیان و حسین علیزاده و.. در سال ۵۶ و با تاسیس گروه هنری چاووش تا سال ۶۳ ادامه یافت. آثاری که از وی به جای مانده نشان می‌دهد درک ملودیک این نوازنده بالا بوده است که به همین خاطر وی در گروه‌نوازی نیز موثر عمل می‌کرد. استاد بعد از دوران اوج که در آلبوم بسته نگار با تار محمد رضا لطفی تنبک نواخت، کم‌کم گوشه‌نشین شد و به قول معروف خلوت گزید.

هنرآنلاین و ویکی پدیا