سازمان همکاری شانگهای چیست

به گزارش سایت اخبار طلا و جواهر گلدنیوز؛سازمان همکاری شانگهای در ژوئن ۲۰۰۱ تأسیس شده است. شکل گیری این سازمان مبتنی بر همکاری راهبردی دو کشور روسیه و چین بوده است. درست یک روز قبل از اعلام تشکیل سازمان همکاری شانگهای، رهبران روسیه و چین در شانگهای دیدار کردند.

در طول بیش از ۲۰ سالی که از تأسیس آن می‌گذرد سازمان دستاوردها و پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. اول اینکه اعضای جدید با نفوذی به سازمان پیوسته اند: هند، پاکستان و ایران. بر همین اساس می‌توان گفت سازمان همکاری شانگهای به یکی از بزرگترین ساختارهای غیر غربی در جهان تبدیل شده است. ثانیاً ساختار داخلی این سازمان نیز متحول شده و تکامل یافته است. یکی از دستاوردهای اصلی سازمان در این زمینه را می‌توان ایجاد ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم دانست.

در عین حال، سازمان همکاری شانگهای با مشکلات و چالش‌های جدید مواجه است. توسعه و گسترش سازمان مزیت‌های آشکاری ایجاد می‌کند، اما در عین حال به طور قابل توجهی فرایند هدف گذاری و تصمیم گیری ها در سازمان را پیچیده می‌کند. این سازمان صرفاً در حال انطباق سازی است و به تدریج به دنبال راهی برای برون رفت از این شرایط و وضعیت است.

همزمان، سازمان همکاری شانگهای با چالش‌های خارجی جدید مرتبط با تغییرات در وضعیت ژئوپلیتیکی جهان مواجه است. این تغییرات اهمیت سازمان همکاری شانگهای را افزایش می‌دهند و می‌توانند به بروز دگرگونی ها در داخل سازمان نیز منجر شوند.

انطباق با واقعیت‌های جدید امنیت بین المللی

بیشترین دستاوردها و کامیابی‌های سازمان همکاری شانگهای در حوزه امنیت بوده است. مسأله مبارزه با تروریسم بین المللی از اولین روزهای تأسیس این سازمان همواره در دستور کار قرار داشته است. پس از خروج نیروهای بین المللی حافظ امنیت از افغانستان، خطر تروریسم افزایش یافته است. کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای همچنین با چالش‌هایی مانند قاچاق مواد مخدر، مهاجرت غیرقانونی و تهدیدات امنیت اطلاعات روبرو هستند.

برای مبارزه مشترک با این چالش‌ها، کشورهای سازمان همکاری شانگهای؛ رزمایش‌های نظامی مشترک سالانه برگزار می‌کنند، اما ابزارهای این سازمان محدود است و مستلزم تحول داخلی است.

اعضای با نفوذ جدید - هند، پاکستان و ایران - می‌توانند سهم و نقش مهمی در تقویت همکاری‌های امنیتی داشته باشند. سایر سازمان‌های منطقه‌ای همچون سازمان پیمان امنیت دسته جمعی یا حتی سازمان آسه آن (ASEAN) هم می‌توانند سهم مهمی را در این زمینه ایفا نمایند. همکاری‌ها و تعاملات نزدیکتر و تنگاتنگ و تبادل اطلاعات بین سازمان‌ها و نهادهای قانونی و انتظامی ذیربط می‌تواند وضعیت امنیت منطقه‌ای را در گستره جغرافیایی وسیع بهبود بخشد.

همکاری اقتصادی

بعد همکاری‌های اقتصادی در سازمان همکاری شانگهای در مقایسه با بعد همکاری‌های امنیتی کمتر توسعه یافته است. سال‌هاست در داخل سازمان بحث‌هایی در خصوص لزوم ایجاد بانک توسعه سازمان همکاری شانگهای وجود دارد. همانگونه که قاسم جومارت توکایف رئیس جمهور قزاقستان در نشست شورای سران کشورهای عضو در سال ۲۰۲۳ اشاره کرد، بیش از ۲۰ سال است حتی یک پروژه اقتصادی بزرگ تحت نظارت سازمان همکاری شانگهای اجرا نشده است.

یکی از مشکلات، دیدگاه‌های متفاوت موجود بین اعضای سازمان همکاری شانگهای درباره وضعیت ژئوپلیتیکی بین المللی است. در ترکیب این سازمان از یک سو کشورهایی وجود دارند که غرب علیه آنها تحریم‌های گسترده‌ای را اعمال کرده است. از دیگر سو، سایر اعضای سازمان همکاری شانگهای از تحریم‌های ثانویه هراس داشته و روابط اقتصادی تنگاتنگی با کشورهای غربی دارند.

مدت‌ها قبل از فوریه ۲۰۲۲، چین از ایجاد منطقه تجارت آزاد در چارچوب سازمان همکاری شانگهای برای تضمین آزادی جابجایی کالاها، خدمات و فناوری‌ها، که مطابق با مفاد منشور سازمان است، حمایت می‌کرد. چین در درجه اول علاقه‌مند به گسترش دسترسی به بازار برای اقتصاد در حال رشد خود است. ابتکارات برای گسترش جدی همکاری‌های اقتصادی در سازمان همکاری شانگهای قبلاً با احتیاط تلقی می‌شد.

الحاق دیگر کشورهای تحت تحریم به سازمان همکاری شانگهای و نیز ادامه فشارهای غرب و مشکلات در اقتصاد جهانی ممکن است کشورهای عضو را به تشدید و تقویت همکاری‌های اقتصادی سوق دهد.

نقش سازمان همکاری شانگهای در اوراسیای بزرگ

وضعیت متشنج ژئوپلیتیک بین المللی تصویر جهان را به شدت تغییر می‌دهد. واقعیت‌های ژئوپلیتیکی جدید عملاً جهان را به دو دسته شامل کشورهایی که طرفدار نظم جهانی چند قطبی هستند و کشورهای حامی و طرفدار هژمونی ایالات متحده، تقسیم کرده است. در همان زمان، کار بسیاری از نهادهای بین المللی حتی نهادهای منطقه‌ای دچار اختلال شده است. در چنین وضعیت و زمینه‌ای، اهمیت عملکرد مؤثر سازمان همکاری شانگهای افزایش پیدا می‌کند.

روند فعالی برای رسمی کردن نظم بین منطقه‌ای در اوراسیا وجود دارد و پیوستن سازمان همکاری شانگهای به این روند بسیار مهم است. پیش از این، روسیه، به عنوان بخشی از این روند، ابتکار عمل خود - مشارکت اوراسیای بزرگ - را پیشنهاد داده و به ترویج آن ادامه می‌دهد. این ابتکار شامل ایجاد شرایط لازم برای تعامل بین نهادهای مختلف در این قاره، از جمله هم نهادهای منطقه‌ای (اتحادیه اقتصادی اوراسیا؛ سازمان همکاری شانگهای؛ آسه آن و …) و هم کشورها است.

سازمان همکاری شانگهای در طی بیش از ۲۰ سال از عمر خود، نه تنها زمینه ساز همکاری بین بازیگران کلیدی در قاره اوراسیا بوده است، بلکه به گسترش تعامل بین آنها کمک کرده است. وضعیت ژئوپلیتیک جدید ممکن است تحول بیشتر سازمان را تسریع بخشد.

سید روح‌الله لطیفی - سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت - در گفت‌وگو با ایسنا، درباره میزان تعامل ایران با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، توضیح داد: ما با همه اعضای سازمان همکاری شانگهای تعامل داریم اما با برخی از آن‌ها ارتباط گسترده‌تری برقرار شده است.

سیاست‌های این سازمان با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران همخوانی دارد؛ از جمله در زمینه توسعه حمل‌ونقل، ترانزیت، دلارزدایی، گسترش تولید و تجارت. اعضای شانگهای از نظر جغرافیایی در کنار هم قرار دارند و بخشی از جغرافیای مهم جهان را تشکیل می‌دهند. قدرت‌های بزرگی مانند روسیه، چین و هند نیز در این سازمان حضور دارند که از مهم‌ترین قدرت‌های اقتصادی جهان محسوب می‌شوند.

او با اشاره به حضور قدرت‌های مهم جهان در این سازمان، تصریح کرد: دو عضو این سازمان یعنی روسیه و چین، از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند و هند نیز همواره به دلیل جمعیت بالا و رشد اقتصادی سریع، یکی از گزینه‌های مطرح برای عضویت دائم در شورای امنیت بوده است. کشورهایی همچون قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان، افغانستان و بلاروس نیز در این سازمان حضور دارند که بخشی از آن‌ها در سازمان‌های بین‌المللی دیگر با ایران عضو هستند. به عنوان مثال قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان در سازمان اکو و اتحادیه اوراسیا نیز عضویت دارند.

این چندگانگی باعث استحکام روابط می‌شود و بازارهایی را که نیاز به همکاری دارند، به‌ طور طبیعی همپوشانی می‌کند.

لطیفی در پاسخ به این سوال که عضویت در این سازمان چه فوایدی برای تجارت و اقتصاد ایران دارد؟ گفت: در حوزه انرژی، ایران و روسیه می‌توانند بازارهای هند، چین و پاکستان را تأمین کنند. در بخش مواد غذایی، کشورهایی مانند قزاقستان، قرقیزستان و روسیه در کنار پاکستان و هند توان تأمین بخش زیادی از نیازها را دارند و در حوزه فناوری نیز هند و چین می‌توانند پاسخگوی نیازهای اعضا باشند. سیاست دلارزدایی نیز می‌تواند به کشورهایی که تحت تحریم قرار دارند، مانند ایران و روسیه، کمک قابل توجهی کند. همچنین در حوزه‌های دفاعی و امنیتی نیز ایران، روسیه، چین، هند و پاکستان کشورهایی هستند که توان بالایی دارند؛ ضمن آن‌که برخی از این کشورها، مانند هند، چین و روسیه، دارای توان هسته‌ای هم هستند که این موضوع توان دفاعی سازمان را ارتقا می‌دهد.

او با بیان اینکه یکی از فرصت‌های مهم، توسعه مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری است، ادامه داد: برای ایران که تحت تحریم‌های آمریکا و غرب قرار دارد، حضور در چنین بلوک‌ها و سازمان‌هایی یک فرصت طلایی محسوب می‌شود تا در معادلاتی خارج از چارچوب غرب حضور فعال داشته باشد. چین به‌ تنهایی بیش از ۲۶ درصد تجارت خارجی ایران را به‌ طور مستقیم و غیرمستقیم دربر می‌گیرد. بازار هند نیز در حال گسترش است و مبادلات با پاکستان و روسیه نیز رو به رشد است. تجارت ایران با کشورهای آسیای میانه نیز روندی صعودی دارد و در شرایط تحریم، این بازارها برای تأمین نیازهای داخلی و ایجاد فضای تنفسی برای کشور اهمیت ویژه‌ای دارند.

سخنگوی کمیسیون توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت افزود: هرچه بازار اروپا برای ایران کوچک‌تر می‌شود، بازار شرق اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بسیاری از کارشناسان اقتصادی جهان نیز معتقدند که آینده اقتصاد جهانی در شرق رقم خواهد خورد و ایران نیز در همین مسیر گام برمی‌دارد. بزرگ‌ترین شریک نفتی ایران چین است؛ موضوعی که کشورهای غربی بارها تلاش کرده‌اند مانع آن شوند اما همچنان مشتریان اصلی ایران در آسیا و شرق دور قرار دارند. هند، پاکستان و افغانستان نیز در حوزه نفت و گاز از شرکای مهم ایران هستند. با وجود تحریم‌های کشتیرانی، بنادر، مالی و فروش نفت، مبادلات ایران با کشورهای عضو شانگهای همچنان در حال افزایش است.

او با بیان اینک روند فعلی نشان می‌دهد که حضور ایران در سازمان‌هایی نظیر شانگهای، نظام تحریم را عملاً بی‌اثر کرده و اهداف مورد نظر طرف مقابل محقق نشده است، توضیح داد: سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران با کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان، هند، روسیه، قزاقستان و قرقیزستان ــ که اعضای شانگهای هستند ــ و عضویت در پیمان‌های بین‌المللی، فرصت‌هایی ایجاد کرده که تحریم‌ها نتوانند به هدف اصلی خود دست یابند. حتی در دوران فشار حداکثری پس از سال ۱۳۹۷، ایران توانست رکوردهایی در تجارت ثبت کند؛ به‌ گونه‌ای که بیش از ۵۸ میلیارد دلار صادرات نفتی و ۲۲ میلیون تن ترانزیت کالا رقم خورد که بی‌سابقه بوده است. فروش نفت ایران نیز به سطح بالایی رسید و این موضوع نشان داد که با وجود فشارها، می‌توان با تقویت مناسبات داخلی و خارجی و حضور در بازارهای مختلف و گسترش تولید و تجارت، کشور را اداره و حتی رکورد ثبت کرد.

لطیفی در پاسخ به این سوال که هدف ایران برای افزایش تجارت بین‌المللی‌ خود با عضویت در این سازمان چه میزان است؟ اظهار ‌کرد: هدف‌گذاری ما این است که میزان مراودات مالی ایران با کشورهای عضو شانگهای به دو تا سه برابر افزایش یابد. توافق برای حذف ۸۷ درصد تعرفه‌های کالا میان کشورهایی مانند روسیه، بلاروس و ازبکستان با ایران، می‌تواند تجارت فعلی را دو تا سه برابر افزایش دهد. بر این اساس، باید سطح مبادلات ایران با اعضای شانگهای به بیش از ۵۰ میلیارد دلار برسد که دست‌ یافتنی است، البته به شرط توجه جدی به زیرساخت‌های داخلی. در حال حاضر تجارت ایران با اعضای شانگهای حدود ۳۵ تا ۳۶ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

او در پاسخ به این سوال که ایران با چه تعداد از اعضای سازمان شانگهای مراوردات مالی و تجاری دارد؟ اظهار کرد: ما با همه اعضا تعامل داریم؛ با برخی کشورها بیشتر و با برخی کمتر. بیشترین حجم مبادلات با چین است و پس از آن روسیه، هند و پاکستان قرار دارند. مغولستان سهم کمتری دارد و قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان نیز در سطوح مختلفی با ایران همکاری دارند.

انتهای پیام/